ComprehensiveAnalytics

DİJİTAL ZEKÂLARIN GÜVENLİ GELECEĞİ: İKİ AŞAMALI YETKİLENDİRME VE DUAL SECURITY PROTOCOL KEY (DSPK) MODELİ

Önsöz
Bu çalışma, dijital zekânın insan yaşamında giderek genişleyen rolüne karşılık güvenli veri erişimi ve işlem yetkilendirmesi için yeni bir mimari yaklaşım sunmaktadır. Burada tanımlanan Dual Security Protocol Key (DSPK) modeli, mevcut güvenlik anahtarlarının ötesine geçen, kişisel API çekirdeği taşıyan çok katmanlı bir donanım tabanlı güvenlik çerçevesidir. Dijital zekânın işlem yapabilmesi için kullanıcı onayının donanım merkezli bir doğrulama mekanizmasıyla birleşmesi, güvenliğin geleceğe uygun şekilde yeniden tanımlanmasını sağlar.
Bu analiz, bugünün dijital asistanlarının sınırlı yeteneklerini aşacak bir gelecek mimarisinin teorik temelini ortaya koymaktadır.

Dijital zekâ sistemleri artık yalnızca bilgi sağlayan araçlar değildir; karar verme süreçlerini destekleyen, veri analiz eden ve hayatın çok farklı alanlarında aktif rol üstlenen yapılara dönüşmüştür. Bu dönüşüm beraberinde kritik bir soruyu getirir: ‘Dijital zekâ hangi sınırlar içerisinde yetkilendirilmeli ve bu yetki nasıl güvence altına alınmalıdır?’ Bu çalışma bu soruya iki aşamalı bir güvenlik modeli sunarak yanıt vermektedir.

1) Birinci Aşama: Kullanıcı Onaylı ve Kontrollü Veri Erişimi
Platformların sağladığı Application Programming Interface (API) altyapıları, dijital zekânın yetkili veri erişiminin temelini oluşturur. API, sistemlerin birbiriyle güvenli şekilde iletişim kurmasını sağlayan standart bir arayüzdür. Bu aşamada dijital zekâ yalnızca veri okuyabilir, analiz edebilir ve kullanıcıya bilgi sunabilir.

Gmail, Spotify ve Drive gibi platformların sunduğu salt-okuma API erişimleri dijital zekânın veriyi işlemesine izin verir ancak işlem gerçekleştirme yetkisi tanımaz. Bu analiz, özellikle finans, sağlık ve lojistik gibi yüksek riskli alanlarda dijital zekânın işlem yapabilmesini donanım tabanlı bir doğrulama modeliyle güvenli hâle getirmeyi amaçlamaktadır.

Bu aşamada dijital zekâ yalnızca okur, analiz eder ve kullanıcıya öneriler sunar; hiçbir işlem yetkisi tek başına kullanılamaz. Gerçek işlem yetkisi yalnızca fiziksel bir doğrulama mekanizmasıyla sağlanacaktır.

2) İkinci Aşama: İşlem Yetkisi İçin Donanım Tabanlı Güvenlik
Dijital zekâ herhangi bir işlem önerdiğinde bunu gerçekleştirebilmesi için fiziksel bir güvenlik anahtarından onay almalıdır. Bu doğrulama YubiKey, biyometrik doğrulama veya benzeri donanım çözümleriyle sağlanabilir. Bu yöntem günümüzün en güvenilir işlem doğrulama mekanizmalarından biridir.

3) Dual Security Protocol Key (DSPK): Geleceğin Kişisel Güvenlik Çekirdeği
Dual Security Protocol Key (DSPK), klasik güvenlik anahtarlarının sunduğu tek katmanlı doğrulama mantığını aşarak, kullanıcının güvenlik, işlem ve erişilebilirlik kurallarını kendi donanımında saklayan bağımsız bir kişisel API çekirdeği sunmaktadır. Bu yönüyle DSPK, dijital zekâ sistemlerinin gelecekteki yetki mimarisi için kritik bir temel oluşturur.

DSPK İçindeki Kişisel API Çekirdeği (Personal API Core)
DSPK, kullanıcının işlem limitlerini, platform bazlı yetki profillerini, güvenli işlem bölgelerini ve erişilebilirlik protokollerini kendi donanımı üzerinde barındırır. Dijital zekâ yalnızca DSPK’nın izin verdiği yapı içinde işlem yapabilir. Bu, güvenliği yazılım seviyesinden fiziksel donanım seviyesine taşır.

A) İşlem Limitleri ve Sanal Kart Modeli
Kullanıcı DSPK üzerinde finansal işlem sınırlarını şu şekilde tanımlayabilir:

• Tek seferlik işlem limiti (ör. 500 TL),
• Aylık toplam harcama limiti,
• Yalnızca belirli harcama kategorilerine izin verilmesi,
• Dijital zekâ tarafından yapılan işlemlerin her zaman sanal kart modunda yürütülmesi.
  Bu yapı, bankacılık güvenliğinin kişisel donanıma taşınmış hâlidir.

B) Platform Bazlı Yetki Profilleri
DSPK, farklı platformlar için bağımsız yetki seviyeleri tanımlayabilir:

• Kargo uygulamalarında yalnızca teslimat erteleme yapılabilir,
• E‑ticaret uygulamalarında satın alma yasaklanabilir, yalnızca sepete ekleme önerilebilir,
• Sağlık uygulamalarında yalnızca randevu görüntüleme ve iptali serbest olabilir.

C) Güvenli İşlem Bölgeleri (Transaction Safe Zones)
DSPK, işlem isteğinin güvenilir olup olmadığını belirleyip şüpheli durumlarda işlemi otomatik olarak engelleyebilir:

• Normal dışı saatlerde yapılan işlemler,
• Tanınmayan cihazlardan gelen talepler,
• Coğrafi olarak tutarsız konumlardan gelen istekler.
  Bu yapı, kişisel tehdit modellerini doğrudan donanıma taşır.

D) Erişilebilirlik Protokolleri ve Platform Tanıma
DSPK yalnızca güvenliği değil, erişilebilirliği de bütüncül bir şekilde yönetebilir. Donanım, bağlı olduğu işletim sistemini otomatik olarak algılayıp erişilebilirlik araçlarını devreye sokabilir:

• macOS: VoiceOver otomatik etkinleşir,
• Windows: NVDA/JAWS veya dahili ekran okuyucu devreye girer,
• iOS/Android: Erişilebilirlik kestirmeleri otomatik olarak uygulanır.
  Bu yaklaşım, erişilebilirliği kullanıcı eyleminden bağımsız hâle getirir.

Sonuç
Bu çalışma, dijital zekânın yetki mimarisine dair iki aşamalı bir güvenlik modeli ve DSPK yapısını ortaya koymaktadır. Donanım tabanlı doğrulama ve kişisel API çekirdeği yaklaşımı, geleceğin dijital güvenlik standartlarına ışık tutmaktadır. DSPK, dijital zekânın kontrollü, güvenli ve kişiselleştirilebilir bir çerçevede işlem yapabilmesi için güçlü bir temel sunar.

YAZAR/YAZARLAR:
Selim Dospatlı
YAYIM TARİHİ:
10.12.2025
GÜNCELLENME TARİHİ:
10.12.2025